مرض خاکسترک تاک یا دشمن باغدار
هفته‌نامه دهقان/عبدالرحمن صبوری، متخصص امراض نباتی
این مرض را معمولاً مردم عوام به نام آتشک تاک یاد می‌کنند که درست نیست، زیرا آتشک تاک یک مرض دیگر تاک است که در اکثر ممالک اروپایی دیده شده و خیلی خطرناک‌تر از این بیماری است.
خاکسترک تاک در تمام ولایات کشور (کابل، پروان، لوگر، غزنی، زابل، قندهار و هرات) بیش‌تر دیده شده و خسارات هنگفت را به باغداران وارد می‌کند.
چیستی مرض خاکسترک تاک و علایم آن
این مرض یک مرض قارچی یا فنگسی بوده که بالای تمام حصص نبات بدون ریشه دیده می‌شود بر برگ‌ها داغ‌های کوچک در مراحل اول نموی تاک (ماه‌های ثور و جوزا) به شکل گرد (دایره‌ای) که سطح داغ‌ها را پودر سفید مایل به خاکستری می‌پوشانَد، از همین جهت نام این مرض را خاکسترک گذاشتند.
این داغ‌ها آهسته‌آهسته کلان شده و یک قسمت از برگ‌ها را می‌پوشاند.
علایم مرض بالای شاخچه در مراحل اول دیده نمی‌شود، اما وقتی که فعالیت بیماری بیش‌تر می‌شود، داغ‌های کوچک به یک‌دیگر وصل می‌شود، بر داغ‌ها سپورها یا تخم مرض که به نام کونیدیا نیز یاد می‌شود موجود بوده و بعد از یک مدت به یک‌دیگر وصل می‌شود در این وقت به وضاحت قابل دید می‌باشد.
سپورها یا تخم مرض آهسته‌آهسته به طرف دانه‌های انگور رفته دانه‌های انگور را که به اندازه‌ی دانه‌ی ماش باشد، مورد حمله قرار می‌دهد که بعد از یک مدت کم، دانه‌های انگور به واسطه پودر سفید احاطه شده و بعد کفیده‌گی در آن‌ها دیده می‌شود.
عامل مرض یا قارچ، تا وقتی که دانه‌های انگور شیرین می‌شود، فعالیتش را دوام می‌دهد و بعد از شیرین شدن دانه انگور فعالیت مرض توقف می‌کند.
خاکسترک تاک حاصل انگور را کم ساخته و کیفیت انگور را خراب می‌کند و قیمت آن در مارکیت خیلی پایان‌تر از انگور سالم می‌گردد که در نتیجه زحمات باغداران به هدر رفته و باعث مأیوسی آن‌ها می‌گردد.
چه باید کرد؟
راه‌های حلی برای این بیماری وجود دارد و در این نوشته به چند روش پرداخته شده است.
یکی از طریقه‌های کنترل این مرض همانا طریقه میخانیکی است که اول برگ‌های مصاب از باغ جمع‌آوری و سوختانده شود در اوایل بهار وقتی که تاک‌ها شاخچه‌بری می‌شود تمام شاخه‌ها را از باغ بیرون کرده بسوزانیم.
بعضاً دیده می‌شود که باغدار بعد از این که تاک‌ها را شاخه‌بری کرد آن را در یک قسمت باغ جمع‌آوری می‌کند که در حقیقت مرض را برای خود در باغ خود جا می‌دهند تا در نموی بعدی سال آینده عامل مرض بسیار به آسانی به تاکستان انتشار یابد که یک اشتباه بزرگ باغدار خواهد بود.
طریقه دیگر کنترل طریقه‌ی کیمیایی است.
اول: استعمال لایم‌سلفر
دوم: استعمال مایع پاورتوفاز
لایم‌سلفر چیست؟
لایم‌سلفر یک دوای ترکیبی است که هر شخص می‌تواند در خانه، مزرعه و تاکستان آن را به آسانی تهیه کند.
لایم‌سلفر چنان‌که از نامش هویدا است از پودر سلفر، پودر چونه‌ی کلوخه و آب ساخته می‌شود.
طریقه ساختن:
فورمول ۳. ۵:۲:۱ (یک کیلو گرام چونه آب نارسیده (کلوخه)، دو کیلو گرام پودر سلفرو سه و نیم گیلن آب). اولاً چونه را در یک ظرف که پلاستیکی و یا مسی نباشد می‌اندازیم و کمی آب بالای ان علاوه می‌کنیم تا بشکفد یعنی به پودر بدل شود. سپس پودر سلفر را در یک ظرف جداگانه انداخته پودر چونه را بالای آن انداخته مخلوط می‌کنیم، بعد مقدار سه‌ونیم گیلن آب پاک را در یک بیرل نداخته بالای دیگ‌دان می‌گذاریم و زیر آن آتش روشن می‌کنیم تا وقتی که نزدیک جوش آمدن شود، در این وقت هر دو پودر را آهسته‌آهسته در آن علاوه می‌کنیم و توسط یک چوب خوب شور می‌دهیم، وقتی که آب داخل بیرل به جوش آمد آتش را تا یک ساعت دیگر خاموش نمی‌کنیم بعد از ۶۰ دقیقه یعنی یک ساعت محلول به رنگ سرخ مانند شربت انار بدل می‌شود، آتش را خاموش کرده می‌گذاریم سرد شود. بعد توسط یک تکه مکمل صاف کرده محلول آماده استعمال است.
یک حصه محلول را در نه (۹) حصه آب انداخته بالای تاک‌های انگور، درختان سیب، ناک ، شفتالو و بهی در موقع استراحت نباتات (وقتی که برگ‌های آن ظاهر نشده باشد) استعمال می‌کنیم.
معمولاً لایم‌سلفر یک مرتبه استعمال می‌شود در صورتیکه مرض شدید باشد مرتبه دوم تکرار شده می‌تواند. البته بعد از ۱۰ روز وقفه.
باید متوجه بود که لایم‌سلفر بالای زردآلو، آلو، آلوبالو و بادام استعمال نمی‌شود.
وقتی که دانه انگور به اندازه ماش می‌شود ادویه دیگر به نام پاورتوفاز که معمولاً ۱۰فی‌صدی و یا ۵ فی‌صدی است، استعمال می‌شود. ۱۰ فی‌صدی آن یک سی‌سی در یک لیتر آب (۵ سی‌سی در یک گیلن آب انداخته می‌شود) محلول‌پاشی می‌شود، در صورتی که ادویه مذکور ۵ فی‌صدی باشد ۱۰ سی‌سی آن در یک گیلن آب انداخته و محلول‌پاشی می‌شود.
اگر چه یک مرتبه دواپاشی توسط پاورتوفاز نتیجه مثبت می‌دهد، اما در بعضی جاها اگر شدت مرض زیاد باشد، باید دو مرتبه به وقفه ۱۰ روز دواپاشی شود.
توصیه ما به باغداران محترم این است که در وقت استعمال هر یک از دواهای مذکور باید متوجه باشند که از عینک و دست‌کش استفاده کنند و بعد از دواپاشی دست و روی‌شان را با آب و صابون و اگر ممکن باشد تمام بدن‌شان را بشویند.